امام سجاد، زين العابدين(عليهم السلام) به مردى رو كرده فرمودند: «اتّق اللّه و اجمل فى الطلب و لا تطلب ما لم يخلق، فانّ مَنْ طلب ما لم يخلق تقطّعت نفسه حسرات و لم ينل ما طلب ثمّ قال: و كيف ينا ما لم يخلق؟ فقال الرجل: و كيف يطلب ما لم يخلق؟ فقال من طلب الغنى و الأموال والسعة فى الدّنيا فاِنَّما يطلب ذلك للراحة و الراحة لم تخلق فى الدُّنيا و لا لأهل الدُّنيا، اِنَّما خلقت الراحة فى الجنّة و لاهل الجنة...^[192];

از خدا بترس و در طلب روزى ميانه روى كن (نه تندروى و نه كندروى)، آنچه آفريده نشده طلب نكن، پس همانا كسى كه طلب كند چيزى را كه آفريده نشده، جان خود را به تنگى و سختى غُصّه ها و حسرتها قرار داده است و به آنچه مى جويد نمى رسد. سپس با تعجّب فرمودند: چگونه چيزى را كه آفريده نشده به آن نايل شود؟! مرد (مورد خطاب حضرت(عليه السلام)) سؤال كرد: چگونه چيزى كه آفريده نشده، مورد طلب واقع مى شود؟ در پاسخ فرمودند: كسى كه بى نيازى، ثروت و توانگرى در دنيا را بخواهد، آن را براى آسايش و آرامش طلب مى كند و راحتى و آسايش در دنيا و براى اهل دنيا آفريده نشده، راحتى، تنها در بهشت و براى اهل بهشت آفريده شده است...»

روى كردن به اين نكته ضرورى است كه انسان به عنوان انسان، در پرتو آزادى هاى استعدادى و غريزى، بنده غرايز و استعدادهاست. چنان كه امير مؤمنان(عليهم السلام) فرمودند: «آزْرى بِنَفْسِهِ مَنْ مَلَكتْه الشهَوةُ واسْتَعْبَدَتْهُ الْمطامِعُ^[193];

كسى كه خواهش مالك اوست; خويشتن را معيوب گردانيد و طمع ها (طمع ثروت، رياست، خود برترى و...) او را بنده خود قرار داده است.»

و نيز فرمودند: «عَبْدُ الشَّهوَةِ أذلُّ من عبدالرّق^[194];

بنده خواهش نفسانى، ذليل تر از بنده خريدارى شده هست.»

اينك با توجّه به محكوم بودن آزادى استعدادى و غريزى به بيان آزادى انسانى و خصوصيات آن مى پردازيم.