خودفراموشى

اولين اثر غفلت بر نفس، خود فراموشى است. امّا اين خود، تمام مراتب نفس نيست. زيرا خود فراموشىِ تمام مراتب، ممكن نيست. شخص وقتى گرسنه شد; احساس نيازمندى به غذا مى كند; به دنبال ارضاى غريزه جنسى است و... و اگر فراموشى در تمام مراتب نفس بود، اين احساس در مرتبه غرايز حيوانى هم منفى بود.

بنابراين، منظور از «خودفراموشى»، بى توجّهى و واگذاشتن مرتبه عالى نفس است; فراموشى روح انسانى و فطرتهاى والاى انسانى است. آن گاه كه تمام توجّه انسان معطوف به مرتبه حيوانى نفس باشد، فطرتها و خواسته هاى روح انسانى به فراموشى سپرده مى شود و انسان در حدّ حيوانيّت قرار مى گيرد.

بيان بلند قرآن مجيد در اين مورد، اينست كه مى فرمايد: «وَلَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَالإنْسِ لَهُمْ قُلوبٌ لايَفْقَهُونَ بهاَ وَ لَهَُمْ اِذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها اوُلئِكَ كَالاَْنْعامِ بَلْ هُمْ أضَلٌّ اوُلئكَ هُمُ الغافِلونَ»^[68] بسيارى از جنّ و انس را براى جهنّم آفريديم (كه خدا مى داند عاقبت كار اينها با اختيار خودشان به سوى جهنّم است) براى آنها دلهايى است كه بدان درك و فهم نمى كنند و چشمهايى است كه با آن (حقيقت را) نمى بينند و گوشهايى است كه با آن نمى شوند. آنان مانند چهار پايانند بلكه گمراهتر از آنهايند. اينان (كسانى هستند كه از خود حقيقى، خدا و قيامت) غافلند. (چون توجّه به دليل و راه صحيح نمى كنند).

خودفراموشى، موجب تنزّل انسان به مرتبه حيوانى مى شود; ديگر قلب و گوش وچشم كه بين خير و شر، حقّ و باطل فرق بگذرد و به نداى عقل و دين پاسخ گويد; وجود ندارد.

«وَالَّذينَ كَفَروُا يَتَمَتَّعُونَ و يأكُلُونَ كَما يأكُلُ الاْنعامُ وَالنّارُ مَثْوىً لَهُمْ»^[69]. كسانى كه كافر شدند، از اين جهان متمتّع مى شوند و چون چهارپايان مى خورند وجايگاهشان آتش جهنم است.