«إنّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ، إمّا شاكِراً وَإمّا كَفُوراً»^[5] (انسان را به راه (حقّ و باطل) راهنمايى و هدايت كرديم، خواه شكرگذار اين نعمت باشد و خواه كفران و ناسپاسى كند.)

طرح مسائل اخلاقى ـ كه براساس تشريع دين و عقل است ـ بر محور بودن انسان، بدان جهت است كه او از نفسى داراى ابعاد مختلف، برخوردار مى باشد. مى تواند از مرتبه دانى عروج كرده، به مرتبه كمال انسانى نايل شود.^[6] و مى تواند از مرتبه اى به مرتبه ديگر تنزّل كند.^[7]

انسان از آن جهت كه قادر است تنزّل وجودى داشته باشد و ناقص شود; ابعاد حيوانى را شدّت بخشد و بر خود حاكم كند; و يا تكامل وجودى پيدا كرده و كامل شود و به جهات انسانى قدرت دهد و به حاكميّت عقل و شرع تن دردهد; فضايل و رذايل، به عنوان محور مباحث اخلاقى در حيات او مورد توجّه قرار مى گيرند. به عبارت ديگر، انسان به لحاظ چند بُعدى بودن و برخوردارى از اختيار و انتخاب، و استعداد پذيرش خوب و بد مكلّف به تكاليف اخلاقى گرديده است تا در پرتو اخلاق دينى از حضيض حيوانيّت به اوج انسانيّت برسد.

 موضوع اخلاق

«موضوع»، عبارت از آن حقيقت كلّى است كه محور تمام مسائل علم است; مانند جسم كه از حيث سلامت و بيمارى، موضوع علم پزشكى است ;تمام مسائل پزشكى بر محور اين حقيقت كُلّى است.

با توجّه به تعريف اخلاق و اين كه انسان محور مباحث اخلاقى است موضوع علم اخلاق، «انسان» است از آن جهت كه داراى فضايل و رذايل موجود در نفس است كه در پرتو اراده و اختيار، ظهور فعلى پيدا مى كنند.

 فطرى بودن فضايل و رذايل

آيا فضايل و رذايل ـ كه مسائل مورد نظر در اخلاق اند ـ فطرى انسان است يا اين كه تابع افكار اجتماعى و فردى و خير و مصلحت اجتماعى و فردى هست؟