مانند سفيدى يا سياهى كه محتاج به محل هستند. كاغذ سفيد است; اين لباس سياه است; كاغذ محلّ براى سفيدى و لباس محلّ براى سياهى است. وجود كاغذ و لباس، وابسته به سفيد و سياه نيست; ولى سفيدى و سياهى وابسته به وجود كاغذ و لباسند. با نفى سفيدى و سياهى، لباس و كاغذ نفى نمى شوند; ولى تفاوت بين «كمال» و «اخلاق» مانند تفاوت بين وجود كاغذ و سفيدى است. آن چنانكه كاغذ، محلّ و ظرف براى سفيدى است، كمال انسانى هم ظرف اخلاق است. لذا آن جا كه كمال انسانى هست، اخلاق انسانى ظهور دارد و آن جا كه كمال انسانى وجود ندارد، صفات اخلاقى هم موجود نيست. امّا نبايد فراموش كنيم كه اين ظرف هرگز بدون مظروف نيست; بلكه اين دو لازم و ملزوم يكديگرند. لازمه كمال انسانى، وجود صفات اخلاقى است و لازمه ظهور صفات انسانى، وجود كمال انسانى. بنابراين، اخلاق حقيقى و انسانى، آيه و نشانه رشد و جودى و كمال انسانى است. از توجّه به نكته فوق، نكته ديگرى استفاده مى شود و آن، اين كه :حدّ وجود اخلاقى انسانى و صفات معنوى و شدّت و ضعف آن به كمال موجود در انسان بستگى داشته و حدّ كمال را نشان مى دهد.

در مكتب اهل بيت(عليهم السلام) توجّه و نظر به چنين اخلاقى است. توجّه به اخلاق انسانى كه ظهور فعلى فضايل است. فضايلى كه نشان دهنده وسعت روح انسانى است.

بيان اهل بيت(عليهم السلام) در حُسن خُلق و مكارم اخلاق در برگيرنده حقيقت فوق است. اگر چه برخى از روايات وارده مطلق بوده و شامل اخلاق انتفاعى نيز مى شود; امّا به لحاظ اين كه روايات وارده، سخن انسان كامل است، هرگز حمل بر اخلاق انتفاعى ـ آن چنان كه در فرهنگ غربى شايع است ـ نمى شود.

على(عليه السلام) فرمود: «أكمل المؤمنين إيماناً أحسنهم خُلقاً»^[27]; كاملترين گروندگان از حيث ايمان، كسى است كه نيكوترين خلق را داشته باشد.