قانون لاوازيه و آفرينش جهان،

هر لحظه بخدا نيازمنديم

درسهايى از اصول دين،شماره چهار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-743221

تيراژ: 10000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

چاپخانه : سلمان فارسى قم - تلفن 621440

قطع: جیبی

هر يك از ما شعله ى آتش را ديده ايم و مى شناسيم. هنگامى كه آتش زبانه مى كشد، هيچ فكر كرده ايد شعله چيست؟ امروزه مى دانيم كه شعله در اثر تركيب گاز(1)با اكسيژن هوا به وجود مى آيد ولى برخى از شيمى دان هاى قديم فكر مى كردند كه يك چيز نامرئى در ذغال و يا نفت وجود دارد و به هنگام آتش گرفتن به صورت شعله، خارج مى گردد. و براى آن اسمهائى از قبيل «سولفور» مى گذاردند.

اين نظريه كم كم هواداران زيادى پيدا كرد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراد گازى است كه از درون مواد خارج مى شود .

دانشمندان زيادى آن را تأييد كردند و آن ماده ى نامرئى را «فلوژستون»(1)نام نهادند.

اشتاهل(2)(1734 - 1660) گفت: ماده ى فرّارى به نام فلوژستون ـ كه همان اصل و روح آتش است - در نهاد مواد سوختنى وجود دارد و هنگام سوختن به صورت شعله از آنها خارج مى شود و توضيح داد: علّت اين كه چوب، ذغال و روغن خيلى زود مى سوزد، اينست كه در آن ها مقدار بيشترى فلوژستون هست ولى در فلزات مقدار كمترى .

______________

1.Phlogiston

2. Stahl دانشمند آلمانى و شيميست و زيست شناش كه در سال 1694 استاد دانشگاه هال گرديد (كتاب تاريخ علوم پى ير روسو صفحه ى 303 - 304 چاپ چهارم.)

او و ساير هواداران اين نظريه، معتقد بودند كه چون آهن را به وسيله ى حرارت بسوزانيم، فلوژستون آن خارج شده بقيه، به صورت زنگ به جاى مى ماند.

و نيز در مورد گوگرد مى گفتند: اگر گوگرد را بسوزانيم، فلوژستون آن خارج شده گاز بى رنگى كه در واقع همان گوگرد بى فلوژستون است، باقى مى ماند.

«روئل»(1) - از شيمى دان هاى بزرگ و استاد لاوازيه نيز اين نظريه را قبول داشت و در راه اثبات آن خيلى كوشش مى كرد.

لاوازيه(2)دانشمند فرانسوى كه يكى از پايه گذاران علم شيمى جديد است، سخنان استاد خود روئل و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- Rouelle دانشمند پاريسى متولد 1703 متوفى 1770 .

2- Lavoisierمتولد 1743 متوفى 1794 .

دانشمندان سابق را مورد مطالعه قرارداد و در پيرامون آنها دقّت كرد تا اينكه متوجه شد اعتقاد به وجود فلوژستون اساسى ندارد.

او در سال 1772 قطعه سربى را با نور خورشيد - كه به وسيله ى يك عدسى، متمركز شده بود سوزاند و ملاحظه كرد كه وزن آن، زياد شده است. با خود گفت قسمتى از هوا با فلز تركيب شده و وزن آن را افزوده است و اگر فلوژستون وجود داشت بايست وزن آن كاسته مى شد، پس بايد تئورى فلوژستون را كنار گذاشت.

وى براى تأييد اين نظريه ى اظهار داشت اگر سرب سوخته شده را حرارت دهيم، هواى جذب شده را پس مى دهد، و دوباره به سرب تبديل مى شود.

و نيز در سال 1776 چراغى را زير ظرفى پر از جيوه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قرارداد و مدت 12 روز آن را حرارت داد. طولى نكشيد كه پوسته ى نازك قرمز رنگى، سطح جيوه را پوشاند.

لاوازيه دريافت كه: هواى داخل ظرف ديگر قابليّت تنفس ندارد و باز با خود گفت حتماً قسمتى از هواى داخل ظرف با جيوه تركيب شده كه اين پوسته ى قرمز رنگ به وجود آمده است و براى تأييد اين گفتار پوسته ى قرمز را جدا كرده و حرارت داد و مشاهده كرد كه از آن گازى خارج مى شود كه قابل تنفس است و بالاخره نتيجه گرفت كه به هنگام سوختن جيوه، چيزى از آن خارج نمى شود بلكه در هوا گازى است كه با جيوه تركيب مى شود و توليد اكسيد جيوه مى كند. او اين گاز را اكسيژن ناميد.

لاوازيه با صراحت اظهار داشت كه مساله ى فلوژستون حقيقت ندارد و در ضمن فعل و انفعالات

شيميايى، همواره وزن مجموع اجسامى كه وارد عمل مى شوند برابر است با وزن موادى كه به دست مى آيند و يا به عبارت ديگر: «چيزى از بين نرفته و چيزى اضافه نمى گردد»(1).

بدين ترتيب نظريه فلوژستون هواداران خود را از دست داد و امروزه ما مى دانيم اشتغال آتش و نفت به علت تركيب آنها با اكسيژن، صورت مى گيرد نه آنكه ماده اى نامرئى به صورت شعله، از آتش خارج مى شود.

در هر صورت، سير تاريخى تئورى فلوژستون و نظريه ى لاوازيه روشن مى كند كه مقصود لاوازيه از اين جمله: «چيزى از بين نرفته و چيزى اضافه نمى گردد» آنست كه در فعل و انفعالات شيميايى چيزى از بين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 1 ـ pere . etrien ne secree Rien ne .

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى رود و چيزى اضافه نمى شود و نظرى اصل پيدايش موجودات و آفرينش كه يك مساله ى فلسفى است، ندارد.

ولى متأسّفانه برخى پنداشته اند لاوازيه مى خواهد يك مطلب فلسفى بگويد، پس گفته اند: مساله ى پيدايش و خلقت، با قانون لاوازيه نمى رسازد زيرا او مى گويد هيچ چيز به وجود نمى آيد و هيچ چيز از بين نمى رود پس چگونه ممكن است چيزى آفريده شده باشد؟ در صورتى كه با توجّه به سير تاريخى تئورى فلوژستون و قانون لاوازيه، كاملا واضح است كه نظر او تنها در مورد فعل و انفعالات شيميايى است كه در جهان حاضر صورت مى گيرد، يعنى جهان كنونى طوريست كه در آن چيزى از بين نرفته و چيزى اضافه نمى گردد. و اما اينكه جهان آفريده شده است و يا از

ابتدا به همين حالت موجود بوده مساله يى است فلسفى، كه قانون لاوازيه نسبت به آن كاملاً ساكت است.

پس عقيده به اين كه خداوند جهان را آفريد با قانون لاوازيه هيچ گونه منافاتى ندارد.

بنابراين هنگام فراگرفتن تئورى هاى علمى و نظرات دانشمندان، بايد با ديدى، عميق تر در گفته ى آنان نگريست و دقّت كافى به عمل آورد و در مورد آن ها، با افراد مطّلع و مطمئن گفتگو كرد، تا حقيقت روشن گردد زيرا ممكن است در اثر سهل انگارى، مسائل اعتقادى مورد شبهه و اشكال قرار گيرد.

علاوه بر اين ما نبايد بدون آگاهى همه جانبه تسليم يك تئورى بشويم و آن را مانند حقايق ثابت علمى، تصور كنيم، چه بسا نظريّاتى كه قرن ها دانشمندان زيادى از آن ها پشتيبانى مى كردند ولى يك باره از بين

رفت و اثرى از آن باقى نماند. نمونه ى آنها همين مساله ى فلوژستون بود كه تاريخچه ى آن را خوانديد و حتى قانون لاوازيه نيز امروز صورت قبلى خود (اصل بقاى ماده) را از دست داده و به صورت «قانون بقاى مادّه و انرژى» درآمده است. يعنى اگر مثلا مقدار 8 گرم اكسيژن را با 1 گرم ئيدروژن تركيب كنيم طبق قانون لاوازيه بايد 9 گرم آب به وجود آيد و حال اين كه امروز با محاسبات دقيق معلوم مى شود كه مقدار بسيار ناچيزى از مادّه به صورت انرژى حرارتى، ظاهر شده و مقدار آب به دست آمده، اندكى كمتر از 9 گرم مى باشد.

ـــــــــــــــ  هر لحظه به خدا نيازمنديم  ـــــــــــــــ

مخترع باآفريننده چه فرقى دارد؟

در مثالهاى زير دقت كنيد و ببينيد موجودات جهان تا چه اندازه به سازنده ى خود محتاجند:

1- سازنده ى هواپيما در ساختن آن چه نقشى دارد و كار او چيست؟

سازنده ى هواپيما قطعات فلز و ساير مواد لازم را با اسلوب مخصوص و فرمول حساب شده روى يكديگر سوار مى كند; تا براى پرواز و حمل مسافر و بار، آماده شود.

البته كار سازنده ى هواپيما همان حركت دست

اوست كه مصالح و مواد اوليه را با اسباب و شرايط موجود; به صورتهاى مختلف و لازم در مى آورد، به طورى كه با تمام شدن كار او آن حركات نيز پايان مى يابد. ولى فلزّات، موتور، چراغ و صندلى هواپيما كه به دنبال حركات دست سازنده به اين صورت ها درمى آيد از آن سازنده نيست و بستگى به او ندارد.

2- مى خواهيم خانه يى بسازيم و همه نوع مصالح ساختمانى موجود است; به چه چيز نيازمنديم؟ آيا استخدام بنا و كارگر بدين جهت است كه مصالح ساختمانى را به وجود آوردند يا آنكه مصالح موجود را با اسلوب فنى تركيب نمايند؟

روشن است كه در ايجاد مصالح ساختمانى احتياجى به بنّا و كارگر نداريم و تنها در كاربرد آن مصالح به آن افراد نيازمنديم تا با اسباب و شرايطى كه موجود

است، خانه ى مورد نظر به وجود آيد.

3- كسيكه برج ايفل را نديده است وقتى ويژگيهاى آنرا مى شنود، مى تواند در يك چشم برهم زدن، آنرا در ذهن خود بسازد و حتى آنرا بسى بلندتر بنا كند و مردمى را نيز تصور كند كه از آن بالا مى روند.

وجود اين برج ذهنى برخلاف مثالهاى گذشته از همان كسى است كه آن را در ذهن خود تصوّر كرده است.

مصالح ساختمانى هواپيما و خانه از سازنده ى آنها نبود ولى مصالح ساختمانى اين برج ذهنى همه از آن كسى است كه آن را در خيال خود به وجود آورده است نه اين كه از جاى ديگر تهيّه شده باشد. به همين جهت آنچه ساخته ى خيال است; تابع مقدار مصالح موجود در خارج، نمى باشد بلكه به هر مقدار كه خيال كننده

بخواهد مى تواند آن را گسترش دهد.

بنابراين صورتهاى ذهنى همه از وجود ما سرچشمه مى گيرند وتا موقعى وجود دارند و در نظر ما حاضرند كه بخواهيم موجود باشند و هر گاه از آنها صرف نظر كنيم از بين مى روند و وجود و حضورى در ذهن ما نخواهند داشت.

از مثال اخير به اين نتيجه مى رسيم كه: هر چيز كه وجودش از آن ديگرى باشد از خود استقلالى ندارد و در هر لحظه به او محتاج و نيازمند است.

اكنون بايد ديد موجودات جهان كه از نيستى به وجود آمده اند. و وجودشان از آن خداست; چگونه اند؟ آيا آنها هم هر لحظه به آفريدگار خود محتاج و نيازمندند؟

ممكن است برخى اينطور فكر كنند كه: موجودات

جهان پس از آن كه آفريده شدند; ديگر در ادامه ى هستى به آفريدگار خود نيازى ندارند!

در صورتيكه اين فكر كاملا اشتباه است، زيرا موجودات جهان آثار و مخلوق هاى خدا هستند و درست مانند صورتهاى ذهنى كه پديده ى ماست هر لحظه در وجود و هستى و ادامه ى آن، به پديدآورنده ى خود احتياج دارند.

براى توضيح اين موضوع، در ذهن خود آدمكى بسازيد كه به اختيار خود راه برود، حرف بزند و كار كند. آيا اين آدمك در هستى خود استقلالى دارد؟

معلوم است كه وجود او از آن شماست به طورى اگر شما نخواهيد موجود باشد; باقى نمى ماند و از بين مى رود.

همچنين سراسر جهان آفرينش كه همه از آن خدا

و آفريده و پديده ى اوست و از خود چيزى ندارد، هميشه به خدا نيازمند است و همانطور كه تا خدا نخواهد آنها وجود پيدا نمى كنند; ادامه ى وجود آنها نيز بستگى به خواست خداى بزرگ دارد.

خدا در قرآن كريم مى فرمايد: «اى مردم، شما - در هستى و ادامه ى آن و در همه چيز - به خدا نيازمنديد و خدا بى نياز و ستوده است اگر بخواهد شما را مى برد و مخلوق تازه يى مى آورد».(1)

اين موضوع حقيقتى است كه اسلام پيروان خود را همواره به آن توجّه مى دهد مثلا توصيه مى كند كه: در نماز هنگام برخاستن، بگوييد: «بحول اللّه و قوّته اقوم واقعد» با قدرت و نيروى خدا برمى خيزم و مى نشينم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى فاطر، آيه ى 16 - 15 .

راستى اگر متوجه باشيم كه ما، در برابر خدا استقلالى نداريم; و تنها اوست كه ما را خردمند و مختار آفريده است تا در راه خوشبختى ها بكوشيم...

و تنها اوست كه: همواره مهر گرم و فراگيرنده اش شامل ما مى شود;

بى اختيار، سپاس را، پيشانى برآستان فرازمند او مى ساييم و مى گوييم: «سبحان ربى الاعلى و بحمده».